Insult dunyoda kasallanish va o‘limning asosiy sabablaridan biridir. Tarqalishi bo‘yicha qon tomir kasallanish va uzoq muddatli nogironlikning eng muhim sababidir.
Dunyoda qon tomir kasalliklarining tarqalishi yiliga 100 ming aholiga 460-560 ta holatni tashkil qiladi. Qon tomirlarining yangi aniqlangan holatlarining chastotasi yiliga 100 dan 200 ming kishini tashkil qiladi.
Katta o‘lim bilan bir qatorda, miya qon tomirlari bilan bog‘liq baxtsiz hodisalar kattalardagi nogironlikning asosiy sababidir, bu qisman nogironlikning 80% gacha va 10% gacha tashkil etadi.
O‘zbekistonda har yili 40 minggacha qon tomir kasalligi qayd etiladi va ko‘pincha bu qishloq aholisi orasida uchraydi.
Qon tomirlarining asosiy sabablari:
• Muhim gipertoniya va arterial gipertenziya.
• Qandli diabet.
• Miya tomirlarining aterosklerozi.
• Yurak kasalligi (yurak ritmining buzilishi – atriyal fibrilatsiyaning doimiy shakli, miokard infarkti tarixi).
• Qon kasalliklari (eritremiya, trombofiliya).
• Tug‘ma va orttirilgan miya anevrizmalari.
• Mastlik (giyohvand moddalar, amfetamin, kokainni suiiste’mol qilish), shuningdek antikoagulyant va fibrinolitik preparatlarni davolashda.
• Miya tomirlaridagi yallig‘lanish o‘zgarishlar, kollagenoz, amiloid angiopatiya.
Stress, uzoq muddatli psixo-emotsional stress, chekish, spirtli ichimliklarni suiiste’mol qilish, semirish va boshqalar ham qon tomiriga olib kelishi mumkin.
Qon tomirlarining quyidagi turlari mavjud: ishemik (ma’lum sabablarga ko‘ra qon miyaning ma’lum bir qismiga oqib tushmasa) va gemorragik (ba’zi miya tuzilmalarida qon ketishi sodir bo‘lganda). Qon tomirlarining har bir turi, shuningdek, qon tomirlarining paydo bo‘lishi va rivojlanish mexanizmiga va uning lokalizatsiyasiga qarab pastki turlarga bo‘linadi.
Qon tomirlarining asosiy belgilari:
• To‘satdan bosh og‘rig‘i.
• To‘satdan va doimiy bosh aylanishi.
• Bulant, qusish.
• Ongning o‘zgarishi (ongni yo‘qotish, noo‘rin xatti-harakatlar va boshqalar).
• Nutqning buzilishi.
• Harakatlarning pasayishi yoki ularni qo‘lda, oyoqda to‘liq yo‘qotish.
• Gapirganda, jilmayganda, yuzning assimetriyasi seziladi.
• Tananing ayrim qismlarida sezgirlikning keskin pasayishi yoki yo‘qolishi (ko‘pincha qo‘l, oyoq, yuz).
• To‘satdan ko‘rish buzilishi (ko‘rish maydonining yarmini yo‘qotish va boshqalar).
Shuni esda tutishingiz kerakki, bemorda ushbu alomatlarning aniqlanishi bemorning qon tomirini borligini hali tasdiqlay olmaydi, ammo agar ular to‘satdan paydo bo‘lsa, siz darhol bemorda aniqlangan alomatlarni to‘g‘ri talqin qiladigan shifokorga murojaat qilishingiz kerak.
Zulxumor Djo‘rayeva,
tuman tibbiyot birlashmasi reanimatsiya bo‘limi katta hamshirasi
