“Одамлар савдоси – бугунги кунда энг катта муаммолардан бири. Унинг бозори гиёҳвандлик восталари ва қурол-яроғ савдосидан кейин учинчи ўринни эгаллайди. Мазкур турдаги жиноят натижасида дунё бўйича амалга ошириладиган йиллик айланма 50 млрд. АҚШ доллардан ортиқни ташкил қилади. 2003 йилда Ўзбекистон БМТнинг 1949 йил 2 декабрдаги “Одамлар савдоси ва фохишабозликни учинчи шахслар томонидан ишлатилишига қарши кураш тўғрисида”ги Конвенцияга қўшилди, 2008 йилда эса одамлар, айниқса аёллар ва болалар савдосини олдини олиш ва бу қилмиш учун жазолаш тўғрисидаги, БМТнинг трансмиллий уюшган жиноятчиликка қарши кураш тўғрисидаги Конвенциясини тўлдирувчи Протоколни ратификация қилган ва шу билан одамлар савдосини аҳолига маълумот бериш, қурбонларни ҳимоя қилиш ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар фаолияти самарадорлигини оширишга қаратилган дастурларни қўллаб қувватлаш ва ўтказиш орқали олдини олиш ва барҳам бериш мажбуриятини ўз зиммасига олди.”
Уюшган жиноятчилик, хусусан халқаро терроризм, наркобизнес, қурол-аслаҳаларни ноқонуний сотиш билан боғлиқ ўта оғир жиноятлар қаторида одам савдосининг ҳар қандай кўринишларига қарши кураш муаммоси нафақат халқаро ҳуқуқ, миллий ҳуқуқ тизими учун ҳам долзарб аҳамият касб этмоқда.
Ушбу муаммо умумжаҳон миқёсда эътироф этилиб, кўпгина олимлар ва тадқиқотчилар томонидан чуқур ўрганилаётганлигига қарамасдан, бу борада ҳозирга қадар етарлича умумлашган маълумотлар тақдим этилмаган. Одам савдосижиноийфаолиятнингўтахавфливатаҳқирловчитуридир. Таҳқирланишшунданамоёнбўладики, мазкуржиноятқулликкаўхшашшакллардасодирқилинади. Бунданташқари, инсонни эксплуатация қилиш, инсонни “товар” сифатидасотиш, инсономилллариданфойдаланишйўлибиландаромадорттиришбиланбоғлиқлигисабаблитаҳқирловчимазмун-моҳияткасбэтади.
2008 йилнинг 17 апрелида «Одам савдосигақаршикурашиштўғрисида»гиҚонуннингқабулқилинишибужиноятнинголдиниолишваунгақаршикурашишнингҳуқуқийасосларинияратишбиланбирга, одам савдосиданжабрланганларгаҳартомонламаёрдамкўрсатишнингчоралариниўз ичига олди. БукурашнингмантиқийдавомисифатидақабулқилинганПрезидентимизнинг «Одам савдосигақаршикурашишсамарадорлигиниоширишчора-тадбирларитўғрисида»гиқарорибилан Республика Идораларарокомиссияситузилди, Миллийтадбирларрежаситасдиқланди. ЎзбекистонРеспубликаси Бош прокурор мазкурнуфузликомиссиянинграисиэтиббелгиланди.
Қонундабевосита одам савдосижиноятитушунчаси, одам савдосигақаршикурашишниташкилэтиш, одам савдосигақаршикурашишбўйичафаолиятниамалгаоширувчидавлаторганларифаолияти, айниқса одам савдосиданжабрланганларниҳимояқилишвауларгаёрдамкўрсатишмасалалариалоҳидаэътиборгаолинган. Қонундамазкуржиноятданжабрланганларниижтимоий реабилитация қилиш, уларнинормалтурмуштарзигақайтариш,мазкуршахсларгаюридикёрдамкўрсатиш, уларнипсихологик, тиббий, касбий реабилитация қилиш, ишгажойлаштириш, вақтинчаликтураржойберишмасалалариалоҳиданазардатутилган. Қонуннинг 14-моддаси одам савдосигақаршикурашишсоҳасидаҳалқароҳамкорликнингҳуқуқийасосинияратади.
Шуниэътиборгаолишлозимки, ўрганибчиқилганжиноийишлартаҳлилигакўра, аксариятҳолатлардажабрланувчиларушбужиноятгаалдовйўлибиланжалбқилинганлар. Яъни одам савдосиниамалгаоширувчишахслартомониданалдовусуликенгқўлланилган. ҲозиргиЖКнинг 135-моддасида жиноятнингобЪективбелгисисифатидаалдовусулибилансодирэтганликдагиҳолатиэътиборгаолинмаган. ЛекинмазкурҚонуннинг 3-моддасида жиноятниалдоввафирибгарликйўлларибилансодирқилинишиқайдқилинган.
ҲозиргикундаЎзбекистонРеспубликасида одам савдосигақаршикурашборасида одам савдосижиноятигақаршикурашишнингҳуқуқийасосинитакомиллаштириш; одам савдосигақаршикурашдаҳуқуқнимуҳофазақилувчиорганларфаолияти; унгақаршикурашдахалқароҳамкорлик; профилактик характердагичора-тадбирларниамалгаоширишназардатутилган.
Одам савдосигақаршикурашишқонунийлик, одам савдосибиланшуғулланувчишахсларжавобгарлигинингмуқаррарлиги, одам савдосиданжабрланганларнингкамситилишигайўлқўймаслик, ижтимоийҳамкорлик, ижтимоийҳимоялашкабипринтсипларгаасосланади.
Республикамиз Президенти томонидан 2008 йилнинг 8 июлида қабул қилинган «Одам савдосига қарши курашиш самарадорлигини ошириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги Қарори билан эса юқоридаги қонун нормалари амалга янада самарали тадбиқ этилмоқда. Жумладан, амалдаги ЖКнинг 135-моддасига ўзгартириш ва қўшимчалар киритилиб, унинг янги таҳририда одам савдосига бериладиган жазо шакллари аниқ белгилаб қўйилган.
Энг ачинарлиси, бу тоифадаги жиноятларнинг 50 фоизга яқинини аёллар томонидан содир этилаётгани мудхиш кўрсатгичдир. Мисол учун, фуқаро бир неча ёш қизларни алдаб, уларга даромадли ишни ваъда қилиб, Бирлашган Араб Амирлигининг Шаржа шаҳрига олиб бориб, уларни бир неча АҚШ долларига сотиб, пуллаган. Бу каби ҳолатларга яна кўплаб мисоллар келтириш мумкин” деб ўз маърузасига якун ясади.
Ўзбекистон Республикасининг Президентининг Қумқўрғон
туманидаги Халқ қабулхонаси
етакчи мутахассиси Э.Маматқулов
