Демократиктамойилларасосидаташкилқилинганваўтказилгансайловлармамлакатфуқароларинингдавлаторганларинитузишдагииштирокинитаъминлайди. Сайловларнатижасидажамиятаъзоларинингхоҳиш-иродаси, олибборилаётгансиёсатгамуносабатианиқланади, фикрлархилма-хиллигинамоёнбўлади. ЎзбекистонРеспубликасинингфуқароларижамиятвадавлатишларинибошқаришдабевоситаҳамдаўзвакиллариорқалииштирокэтишҳуқуқигаэгадирлар. Буҳуқуқфуқароларнингреферендумларда, ЎзбекистонРеспубликасиПрезидентисайловидаваҳокимиятнингвакилликорганларисайловидақатнашишиорқалиамалгаоширилади.
“ЎзбекистонРеспубликасиПрезидентисайловитўғрисида”ги, “ЎзбекистонРеспубликасиОлийМажлисисайловитўғрисида”ги, ”Халқдепутатларивилоят, туман вашаҳарКенгашларигасайловтўғрисида”ги, ЎзбекистонРеспубликаси “Марказийсайловкомиссияситўғрисида”ги, ”Фуқароларсайловҳуқуқларинингкафолатларитўғрисида”гиқонунларсайловтизимининг норматив-ҳуқуқийасосиниташкилэтади. ЎзбекистонРеспубликасиКонституцияининг 117-моддасига кўра, сайловларумумий, тенгватўғридан-тўғрисайловҳуқуқиасосидаяшириновозберишйўлибиланўтказилади.
Умумийсайловҳуқуқипринципи. Бупринципгакўра, фуқароларжинси, ирқийвамиллиймансублиги, тили, дингамуносабати, ижтимоийкелибчиқиши, эътиқоди, шахсийваижтимоиймавқеи, маълумоти, машғулотининг тури вахусусиятиданқатъиназарсайлашвасайланишҳуқуқигаэгадирлар. СайловкуниўнсаккизёшгатўлганЎзбекистонРеспубликасифуқароларисайлашҳуқуқигаэгадир. ЎзбекистонРеспубликасиПрезидентилавозимигаўттизбешёшданкичикбўлмаган, давлаттилинияхшибиладиган, бевоситасайловгачакамидаўнйилЎзбекистонҳудудидамуқимяшаганЎзбекистонРеспубликасифуқаросисайланишимумкин. ЎзбекистонРеспубликасиОлийМажлисиҚонунчиликпалатасигайигирмабешёшгатўлганҳамдакамидабешйилЎзбекистонРеспубликасиҳудудидамуқимяшаётганфуқароларэгадирлар. Халқдепутатларивилоят, туман вашаҳарКенгашларига, сайловкунигачайигирмабирёшгатўлганЎзбекистонРеспубликасифуқароларисайланишҳуқуқигаэгадирлар. Суд томониданмуомалагалаёқатсиздебтопилганфуқаролар, шунингдек, суд ҳукмибиланозодликданмаҳрумэтишжойларидасақланаётганшахсларсайланишимумкинэмасвасайловлардақатнашмайдилар.
Тенгсайловпринципи. Ҳарбирфуқаро – сайловчибировозгаэга. Ҳарбирсайловчинингтегишлисайловучасткасидарўйхатгаолинишива шу ердагинаовозберишимумкинлигинингўрнатилишитенгсайловҳуқуқиникафолатлайди. Тенгликсайлашдаҳам, сайланишдаҳамбевоситатаъминланади.
Тенгликпринципиномзодларгақонундабелгилангантарздатенгмиқдордаишончливакилларгаэгабўлиш, сайловолдитарғиботиниўтказишдаўзсайловчиларибиланучрашувларўтказишҳуқуқинингтенгкафолатлариваимкониятлариниберишйўлибиланҳамтаъминланади.
Сайловтизиминингдемократикмоҳиятисайловнингумумийбўлишида, яънибарчафуқароларнингсайловдаиштирокэтишидагинаэмас, шунингдек, сайловнингтенгбўлишидаҳамдир. Умумийватенгсайловпринциплариўзарочамбарчасбоғлиқбўлиб, улар бир-биринитўлдиради. Умумийсайловбўлмаса, тенгсайловҳамбўлишимумкинэмас. Тенгсайловҳуқуқи – 18 ёшгатўлганбарчафуқароларнингсайловдатенгшароитлардақатнашишларинианглатади.
Тўғридан-тўғрисайловпринципи. Будавлатҳокимиятивакилликорганларигасайловтўғридан-тўғриўтказилишинибилдиради. Сайловчиларномзодларгасайловвақтидабевоситаижобийёкиқаршиовозберишларимумкин. Тўғридан-тўғрисайловҳуқуқларинингамалгаоширилишисайловчиларнинг депутат биланбевоситаалоқасиникучайтиради.
ЎзбекистонРеспубликасидасайловлартўғридан-тўғрибевоситаовозберишасосида, яъниЎзбекистонРеспубликасиПрезиденти, вакилликорганларигадепутатлар (Сенат аъзоларибунданмустасно) тўғридан-тўғрисайланади, халқдепутатларибарчавакилликорганларигафуқаролартомониданбевоситасайланадилар.
Яшириновозберишпринципи. ЎзбекистонРеспубликасида Президент сайлови, ҳокимиятнингвакилликорганларигасайловларяшириновозберишйўлибиланўтказилади. Яшириновозберишсайловчинингўзиродасинибилдиришустиданназоратқилишгайўлқўйилмасликниназардатутади.
Денов тумани адлия бўлими 2-сон ФҲДЁ бўлими мудираси Д.Саматова
