Коронавирус туркумига кирувчи вирус юқиши натижасида келиб чиқувчи зотилжам (пневмония) касаллиги билан биринчи марта 2019 йил декабрь ойида Хитой Халқ Республикасининг Хубэй вилоятининг Ухан шаҳрида жойлашган Хуанан номли ҳайвон ва денгиз маҳсулотлари бозорига алоқадор бўлган маҳаллий аҳоли вакилларида намоён бўлган. Мазкур бозорда истеъмол учун денгиз маҳсулотлари, ит гўшти, илонлар ва ҳатто кўршапалаклар ҳам сотилган.
Янги коронавируснинг хусусиятлари ҳозирги кунда дунёнинг кўплаб лабораторияларида ўрганилмоқда. Олимларнинг изланишлари натижасида касаллик қўзғатувчиси топилган бўлиб, ушбу вирусга «2019-n СоV» номи берилди. Шуни ҳам алоҳида таъкидлаш керакки бу касаллик бемордан соғлом инсонга ҳаво томчи ва маиший мулоқот орқали юқади. Вирусни юқтириб олган одамда умумий ҳолсизлик, тумов, йўтал, бош оғриши, томоқда оғриқ, тана ҳароратининг кўтарилиши кузатилади. Касалликнинг бошланиши тумов ва тумовсимон касалликлар белгиларига ўхшаш ҳолатида бошланади. Лекин бу касалликни ўзига хос белгилари ҳам мавжуд. Юқори иситма, қуруқ йўтал, нафас олишнинг қийинлашиши, юқори нафас йўлларидан ажралмалар ажралишига (балғам, бурун оқиши). Бу ҳолатлар коронавирус инфекциясига хос аломатлар ҳисобланади.
Янги коронавирусни барча ёшдаги одамлар юқтириши мумкин. Ёши катта, сурункали касалликка йўлиққан, иммунитети заифлашган одамлар касалликни бошдан кечириши қийинроқ кечиши мумкин.
Касаллик симптомлари оддий шамоллаш кўринишида бошланиб, тезлик билан ривожланади ва ўткир респиратор касаллиги вужудга келади. Ўпка шикастланади ва инсоннинг ҳаётига хавф солувчи ўткир нафас етишмовчилиги юзага келади. Мутахассисларнинг таъкидлашича, вируснинг инкубацион даври 2 кундан 14 кунгача чўзилиши мумкин. Лекин, ўртача 7 кунни ташкил этади. Яъни, коронавирус инсонга юққандан кейин 2 кундан 14 кунгача ўз симптомларини зоҳир қилмаслиги мумкин. Энг ёмони, бу вақтда ушбу вирусни ташувчи киши ўзининг хасталанганини билмаган ҳолда мулоқотга киришган ўзга кишига юқтириши мумкин.
Хитой янги турдаги коронавируснинг штамми ҳақида маълумот бергач, олимлар инфекцияга қарши кураша оладиган вакцина устида бош қотиришни бошлаб юборди. ХХР, Жанубий Корея, АҚШ, Исроил, Германия, Канада, Нидерландия, Франция ва СОVID-19 тарқалган бошқа мамлакатларда вакцина ишлаб чиқиш юзасидан тажрибалар ўтказилмокда. Ушбу тадқиқотларда турли институтлар ва тижорат компаниялари иштирок этмокда ва бир неча хил ном билан вакциналар ишлаб чиқилди. Ушбу касалликдан сақланиш учун қўлларни тез-тез ва яхшилаб совун билан оқар сувда ювиш, спиртли дезинфекцияловчи воситалардан фойдаланиш, овқат қилиш давомида ҳамда ундан олдин ва кейин, шунингдек, овқатланишдан олдин, ҳожатхонадан ёки ҳайвон билан алоқадан кейин қўлларни ювиш лозим.
Юзингизни қўлингиз билан кўп ушламанг. Имкон қадар театр, кинотеатр, аэропорт, вокзал, бозор ва катта дўконлар каби кўп одам йиғиладиган жойларга боришни камайтиринг. Йўталганда, бурун қоққанда ва аксирганда оғиз билан бурунга букилган тирсак, енг ёки салфеткани тутинг. Ундан кейин салфеткани дарҳол ахлатга ташланг ва қўлингизни ювишни унутманг.
Шамоллаш ёки грипп аломатларига эга одамлар билан яқин алоқа қилишдан чекланинг. Яқин алоқа деганда бемор билан икки метр доирасида, у билан бир хонада ёки узоқ вақт мобайнида касал юқтирган беморга қараш зонасида индивидуал ҳимоя воситаларисиз (халат, қўлқоп, ниқоб) бўлиш тушунилади. Шунингдек, яқин алоқа бемор бўлган хонага қатнаш, касал юқтирган одамдан ажралиб чиққан суюқлик, масалан, балғам билан алоқани ўз ичига олади.
Бундан ташкари саранжом-саришталик, поклик, айниқса намли тозаловларни ўтказиш, хоналарни вақти-вақти билан шамоллатиш касалликнинг олдини олишда муҳим. Дизенфекцияловчи моддалардан мунтазам фойдаланиш, зиналар тутқичлари, эшиклар ушлагичларини ҳам мунтазам дизенфекциялаб бориш мақсадга мувофиқ. Стол-стулларни тоза тутиш, уяли телефон, телевизор пультларини ҳам дизенфекцияловчи эритмалар билан артиб туриш зарур. Чунки, улар инфекция манбаларидир. Шуни алоҳида таъкидлаш керакки бу касаллик айрим ахборот воситалари таъкидлаётгандек жуда ҳам хавфли касаллик эмас. Юқорида таъкидлаб ўтилганидек аввалам бор шахсий гигиена қоидаларига риоя қилинса касаллик олди олинади. Агарда касаллик қайд қилинган ҳолатда ҳам тузалади. Кексаларда (80 ёшдан ошганларда) 2-3 тадан ҳамрох касаллиги бўлган инсонларда, иммун тизими суст беморларда касаллик оғир кечиши мумкин.
Касалликнинг илк аломатлари кузатилганда, уйда қолинг ва дарҳол шифокорга мурожаат қилинг.
Туманимизда вазият барқарор. Туман юқумли касалликлар шифохонасида алоҳида бўлим ташкил этилиб, хизмат кўрсатувчи шифокор ва ҳамширалар тайинланди. Зарур восита ва дори-дармонлар билан таъминланди. Дизенфекцияловчи воситалар зарур даражада жамғарилган. Махсус кийим-кечаклар мавжуд.
Туман соғлиқни сақлаш бирлашмасида махсус штаб тузилган. Улар тун-у кун фаолият олиб бормоқда.
Коронавирус инфекцияси тарқалиб кетишининг олдини олиш кўп жиҳатдан ўзимизга боғлиқ эканлигини унутмаслик лозим. Агар ҳамжиҳат бўлиб ҳаракат қилсак, Жаҳон Соғлиқни Сақлаш Ташкилоти ва Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан берилган йўриқномаларга амал қилсак, биз албатта ушбу касалликни енгиб ўтамиз. Шундай экан ортиқча хавотир ва саросималарга асос йўқ.
Туман СЭО ва ЖС бўлимида 2021 йил 4 январь кунидан бошлаб бўлим ходимларидан иборат 4 та ишчи гуруҳ тузилиб, туманда мавжуд объектларда, давлат корхоналарида, мактаб, мактабгача болалар муассасаларида, автошоҳ бекатларда, бозорларда, маҳаллаларда коронавирус инфекцияси – нима?, юқиш йўллари, касаллик белгилари, олдини олиш чора-тадбирлари тўғрисида семинарлар, суҳбат, тушунтириш ишлари олиб борилиб 4 мингдан ортиқ эслатмалар тарқатилди, тегишли объектларга кўринадиган жойларига ташвиқот мақсадида эслатмалар осилди. Аҳолининг санитария саводхонлигини ошириш мақсадида махаллий «Қумқўрғон садоси» газетасига 1 марта чиқиш қилинди. Эпидемия мавсуми бошланишидан СЭО ва ЖС бўлимидан 11 нафар дезинфекторлар жалб қилинди. Дезинфекторлар ёрдамида юқорида қайд қилинган объектларда, давлат корхоналарида, мактаб, мактабгача болалар муасссасаларида, автошоҳ бекатларда, бозорларда, маҳаллалар хонадонларида, шунингдек чет элдан, ушбу касалликка нохуш ҳудудлардан келган фуқаролар, тиббий реаблитация ва ижтимоий ҳимоя бўлими томонидан тақдим қилинган рўйхат асосида дезинфекция ишлари амалга оширилди. 2021 йил 4 январдан – 2021 йил 30 июнгача СЭО ва ЖС бўлими дезинфекция гуруҳи томонидан маҳаллаларда 380 марта, жами 3262 та хонадонларда, 396 марта кўп қаватли уйларда ва подъездларида, 2787 та автомашиналарда, шунингдек 16364 дан зиёд бошқа объектларда дезинфекция ишлари ташкиллаштирилиб ўтказилди. Ҳар куни Марказий деҳқон бозорига 2 та дезинфектор бириктирилиб 3 маҳал дезинфекция ишлари ташкиллаштирилган. Туман СЭО ва ЖС бўлимидан 1 та врач ажратилиб кунлик бозорда савдо қилувчилар ва харидорларнинг ҳароратини пирометр ёрдамида ўлчаниб рўйхат қилиниб борилмоқда. Коронавирус инфекциясининг карантинини юмшатиш масаласида қўйилган топшириққа биноан туман СЭО ва ЖС бўлими ходимлари томонидан туманда рўйхатга олинган умумий овқатланиш корхоналарига, савдо дўконларига, сартарошхона ва гўзаллик салонларига коронавирус инфекциясининг профилактикаси бўйича тушунтириш ишлари ва семинарлар ўтказилиб, эслатмалар тарқатилди ва карантин қоидаларига риоя қилиш бўйича маълумотномалар тузилиб штабга топширилди. Бундан ташқари вирусология лабораториясида 2021 йил 30 июнгача томокдан ва бурундан суртмалар олинди. Коронавирусга қарши дезинфекция тадбирларини ташкил этиш учун шу йилнинг 2-чорагида бир тонна гипохлорид моддаси харид қилинди. 2021 йил 6 ойи давомида 9000 тадан ортиқ лаборатория текширувлари ўтказилиб, 52 та мусбат натижалар қайд этилган. Бугунги кунда туманимизга 3 хил вакцина олиб келиниб, эмлаш ишлари олиб борилмоқда. Шу кунгача 12407 та инсонларда эмлаш ишлари ўтказилди. 2021 йил 1 июлдан аҳолининг 18 ёшдан юқори қатламига эмлаш олишлари учун рухсат этилди. Жойлардаги эмлаш пунктларига мурожаат этишлари мумкин.
Ч. ПАРДАЕВ,
Қумқўрғон туман СЭО ва ЖС бўлим эпидемиолог врачи
