Парранда гриппи-сабаблари аломатлари ташхислаш даволаш олдини олиш

Парранда гриппи — паррандаларнинг вирусли инфекцион касаллиги, вируснинг баъзи штаммлари одамлар учун патоген ҳисобланади ва юқори даражада ўлимга олиб келадиган оғир касалликдир. Парранда гриппи иситма, ич кетиши, қусиш, катарал синдром, бурун ва милкларнинг қонаши, кўкрак қафасидаги оғриқлар, пневмония, ўткир нафас етишмовчилиги, ўпка шиши билан бирга кечади.
Парранда гриппи — ўткир вирусли касаллик бўлиб, инсонларда юқумли-токсик, ошқозон-ичак ва респиратор синдром билан бирга кечади. Парранда гриппи вируси билан одамларни касалланиши биринчи марта 1997-йил Гонконгда эпидемия пайтида маълум бўлди. Кейинги йилларда парранда гриппи Осиёдан Европага ва Африкага тарқалиб, миллионлаб ёввойи ва хонаки паррандаларнинг касалланиши ва юзлаб одамлар орасида касалликларни келтириб чиқарди. Парранда гриппига қарши курашнинг долзарблиги паррандаларни мажбурий нобуд қилиш, шунингдек, аҳоли ўртасида касалликнинг пандемик салоҳиятига эга эканлиги туфайли юқори иқтисодий зарарлар кўриш билан боғлиқ. Парранда гриппи ўта агрессив кечимга эга: ўпка асоратлари туфайли ўлим ҳоллари 60-70% га етади.
Парранда гриппининг сабаблари…
Парранда гриппини келтириб чиқарадиган РНК-вирус А тоифадаги грипп вируслари турига, Ортомйховиридаэ оиласига мансуб. Унинг қобиғидаги оқсиллар (гемагглутинин ва нейраминидаз) турига қараб, парранда гриппининг турли хил антиген турлари ажратилади. Одамлар учун энг хавфлиси H5N1 ва H7N7 штаммлари бўлиб, улар тезда мутацияга учрайди. Касалликнинг оғир шаклли яшин тезлигида ривожаланди ва юқори даражадаги ўлимга олиб келиши мумкин. Айниқса, бу штаммлар мавсумий ва чўчқа гриппи вируслари билан биргаликда хавфли. Шунингдек, паст патогенли H7N9 вируси туфайли ҳам келиб чиққан парранда гриппи ҳоллари учраган, асосан бошқа касалликлар билан оғриган беморларда. Парранда гриппи вируси паст ҳароратларда узоқ вақт давомида сақланиб туриши мумкин, лекин қайнатилганда 2-3 дақиқадан сўнг нобуд бўлади.
Инфекция манбаи парранда гриппи вирусини ичагида олиб юрувчи ва ташқи муҳитга ахлат орқали чиқарувчи ёввойи сув қушлари (ғозлар, ўрдаклар) ва хонаки паррандалардир (товуқлар, курка). Мавсумий миграция туфайли ёввойи қушлар вирусни катта масофаларга кўчиришга қодир. Инсоннинг касалланиши инфекцияланган ёки касалликдан нобуд бўлган қуш билан алоқа қилиш орқали ҳаводан ва фекал-орал йўли орқали кечади. Вирусни инсондан инсонга юқиши ҳоллари қайд қилинмаган. Паррандачилик фермалари, зоотехниклар, ветеринария ходимлари ишчиларида парранда гриппи билан касалланиш хавфи юқори бўлади.
Парранда гриппи вируси билан инфекцияланган паррандаларда тормозланиш, юришининг бузилиши, ташналик билан суви ичиши, патлари ҳўрпайиши, турли товушларни чиқариши кузатилади. Кўзлари ва шиллиқ пардалари қизариб кетган, бурун йўлларидан ажраламалар ажралади; диарея, тутқаноқлар мавжуд. Ўлимидан олдин тожи ва сирғаларида кўкариш кузатилади. Ўлган қуш очиб кўрилганда нафас олиш шиллиқ қаватларида, ошқозон-ичак тракти, буйрак ва жигарда кўп қон кетганлиги аниқланади. Паррандаларнинг кўп йўқотилиши сабабли, парранда гриппи кўпинча «товуқ вабоси» деб ҳам номланади.
Парранда гриппини ташхислаш ва даволаш…
Касалликнинг дастлабки даврида парранда гриппининг белгилари нормал мавсумий гриппга ўхшайди, бу эса ташхисни мураккаблаштиради. Бундан ташқари, парранда гриппини парагрипп, аденовирус, риновирус, респиратор синдициал инфекциядан фарқлаш талаб этилади. Парранда гриппини ташхислашнинг асосий мезонлари минтақада эпидемиянинг мавжудлиги, касалланган парранда билан алоқа бўлганлиги, юқори иситма, ич кетиши, прогрессив пневмониянинг кузатилишидир. Кўкрак қафаси рентгенографиясида касалликнинг эрта даврларидаёқ ўпка тўқимасида бирлашиши ва тез тарқалиши мумкин бўлган кўплаб яллиғланиш инфилтратлари аниқланади. Парранда гриппини тасдиқлаш иммунологик (ИФА), молекуляр-генетик (ПЗР), вирусологик усуллар билан амалга оширилади.
Парранда гриппи шубҳа қилинган ёки аниқланган беморлар инфекцион стационарларга ётқизилади. Вирус репликацияни камайтирадиган ва омон қолиш истиқболларини яхшилайдиган антивирус препаратлар ёрдамида касалликни этиотроп усулда даволаш амалга оширилади. Уларнинг орасида энг самаралилари Оселтамивир, Занамивир, Римантадин ва Уфифеновир саналади. Юқори иситмада иситма туширувчи препаратлар (паратсетамол, ибупрофен) берилади. Парранда гриппини даволашда асетилсалитсил кислотаси (Аспирин) ва метамизол натрийни қўллаш қатъий равишда тақиқланади. Бактериал асоратлар ривожланганда антибактериал препаратлар берилади.
Парранда гриппини олдини олиш ва касаллик якуни…
Парранда гриппидан кейин шаклланган иммунитет қисқа муддатли ва турга хос бўлади. Бу бошқа мавсумда яна касалланиш эҳтимоли мавжудлигини англатади. Парранда гриппининг энг патоген штаммлари оқибатида инфекцион касалликлар келиб чиқиши билан ўлим даражаси 50-70% ни ташкил қилади. Энг нохуш тахминларга кўра, А вируси (H5N1) бутун дунёда парранда гриппи пандемиясини келтириб чиқариши ва 150 миллион одамнинг ўлимига сабабчи бўлиши мумкин.
Парранда гриппи вируси билан касалланган қушлар қириб ташланади. Инфекция эпизоотикасини назорат қилиш воситаси сифатида паррандаларни эмлаш қўлланилади. Инсонларда парранда гриппининг олдини олиш иммунитет тизимини мустаҳкамлашга, профилактика тартибига кўра антивирус препаратларни қўллашга қаратилган. Иложи бўлса, маҳаллий ва ёввойи қушлар билан яқин алоқа қилмаслик, парранда гўшти ва товуқ тухумларини тайёрлашда эҳтиёт чораларини кўриш керак. Гриппга қарши вакцина асоратлар хавфини, шунингдек, парранда гриппи вирусининг юзага келиши мумкин бўлган мутациясини ва кишидан кишига юқиши эҳтимолини камайтириши мумкин.
Р. Артиков,
туман ФВБ ФВДТ ва ФМ фаолиятини ташкиллаштириш ҳавфсизлик тарғиботи бўлинмаси бошлиғи, капитан