Вояга етмаганларга меҳнат соҳасида бериладиган қўшимча кафолатлар

Вояга етмаганларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини таъминлаш ҳамда меҳнатини рағбатлантириб бориш давлатимиз сиёсатининг устувор йўналишларидандир. Давлат ишни таълим билан қўшиб олиб бориш учун зарур шароитларни яратиб беришни ва қонун ҳужжатларида назарда тутилган бошқа чораларни кўриш орқали вояга етмаганларнинг меҳнат қилиш ҳуқуқи таъминланишини кафолатлайди.
Ўзбекистон қонунчилигига кўра, ишга қабул қилишга ўн олти ёшдан йўл қўйилади. Болаларни меҳнатга тайёрлаш учун умумтаълим мактаблари, ўрта махсус, касб-ҳунар ўқув юртларининг ўқувчиларини уларнинг соғлиғига ҳамда маънавий-ахлоқий камол топишига зиён етказмайдиган, таълим олиш жараёнини бузмайдиган енгил ишни бажариши учун, улар ўн беш ёшга тўлганидан кейин ота-онасидан бирининг ёки ота-онасининг ўрнини босувчи шахслардан бирининг ёзма розилиги билан ишга қабул қилишга йўл қўйилади.
Вояга етмаганларни ишга қабул қилиш Меҳнат кодексида назарда тутилган талабларга риоя қилинган ҳолда меҳнат шартномасини тузиш орқали амалга оширилади. Ишга қабул қилиш вақтида ишга кираётган шахслар қуйидаги ҳужжатларни тақдим этишлари лозим:
– паспорт ёки унинг ўрнини босадиган бошқа ҳужжатни, ўн олти ёшгача бўлган шахслар эса, туғилганлик тўғрисидаги гувоҳнома ва турар жойидан маълумотномани;
– меҳнат дафтарчасини (биринчи маротаба ишга кираётган шахслар бундан мустасно);
– ҳарбий хизматга мажбурлар ёки чақирилувчилар ҳарбий ҳисобда турганлик ҳақидаги гувоҳномани.
Ишга қабул қилиш вақтида ишга кираётган шахсдан қонун ҳужжатларида кўрсатилмаган ҳужжатларни талаб қилиш тақиқланади.
Вояга етмаганлар меҳнатидан қуйидаги ишларда фойдаланишга йўл қўйилмайди:
– ер ости, сув ости, хавфли баландликда ёки ёпиқ муҳитдаги;
– хавфли механизмлар, асбоб ва ускуналар билан боғлиқ бўлган;
– хавфли буюмлар ёки жараёнлар, ҳарорат, шовқин ёки тўлқинланиш даражасининг юқори таъсирида вояга етмаганларнинг соғлиғига зарар етказишга олиб келадиган зарарли шароитлардаги;
– оғир меҳнат шароитларида бажариладиган (иш вақтининг давомийлиги узоқ бўлган, тунги ишлар ва бошқалар билан боғлиқ);
– ўзининг хусусияти билан бундай тоифадаги ходимларнинг ахлоқ-одобига зарар етказадиган;
– белгилаб қўйилган нормадан ортиқ оғир юк кўтариш ва ташиш билан боғлиқ ишларда.
Ўн саккиз ёшга тўлмаган шахсларни тунги ишларга, иш вақтидан ташқари ишларга ва дам олиш кунларидаги ишларга жалб этиш тақиқланади.
Ота-оналар (уларнинг ўрнини босувчи шахслар) ўзларининг вояга етмаган болалари меҳнатидан фойдаланишда боланинг соғлиғига, касалланишининг олдини олишга жавобгар бўлиб, уларни жазолаш билан таҳдид қилиб иш бажаришга мажбурлашлари тақиқланади.
Ўн саккиз ёшга тўлмаган ходимларга камида ўттиз календарь кундан иборат йиллик таътил берилади ва улар бу таътилдан йилнинг ўзлари учун қулай бўлган вақтида фойдаланишлари мумкин. Башарти таътил берилаётган йил ходим ўн саккиз ёшга тўлгунга қадар ва тўлгандан кейинги даврларни ўз ичига олса, таътилнинг муддати ўн саккиз ёшга тўлгунга қадар бўлган иш стажи учун – ўттиз календарь кун ҳисобидан, ўн саккиз ёшга тўлгандан кейинги иш стажи учун эса, умумий тартибда ҳисоблаб чиқарилади.
Ўн саккиз ёшга тўлмаган ходимлар билан тузилган меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббуси билан бекор қилинишига, меҳнат шартномасини бекор қилишнинг умумий тартибига риоя қилишдан ташқари, маҳаллий меҳнат органининг розилиги билан йўл қўйилади.
Ота-оналар ва васийлар (ҳомийлар), шунингдек, меҳнатни муҳофаза қилиш устидан назорат қилувчи органлар ҳамда вояга етмаганлар ишлари билан шуғулланувчи комиссиялар, агар ўн саккиз ёшга тўлмаган шахслар бажараётган ишни давом эттириш улар соғлиғига ёки уларга бошқача тарзда зарар етказадиган бўлса, бундай шахслар билан тузилган меҳнат шартномасини бекор қилишни талаб этишга ҳақлидирлар.
З. ТУРСУНОВ,
Термиз транспорт прокурори, адлия маслаҳатчиси